نقشه راه اوتیسم از تشخیص تا طراحی پلن درمانی

اوتیسم چیست؟

سطح مغز از چین و شکن هایی تشکیل شده است که هر کدام نقش بخصوصی را در کنترل فعالیت های ما دارند، از کنترل اعمال داخلی بدن مانند ضربان قلب، فشارخون و… تا آنچه که در ارتباط با محیط و به عنوان رفتار شکل می گیرد. در هر کدام از این شکنج ها، اطلاعات حسی ااز مسیر مشخصی وارد و پس از سازماندهی در صورت لزوم به آن ها پاسخ داده می شود. بخش زیادی از این اطلاعات حسی توسط مغز مهار می شوند و به آن ها پاسخی داده نمی شود. فرآیندهای مغزی افراد مبتلا به اوتیسم در دریافت اطلاعات حسی، مهار یا پاسخ دهی به آن ها بصورت یکپارچه و هماهنگ عمل نمی کند. در بعضی از افراد مبتلا به اوتیسم چندین بخش مغز بصورت همزمان فعالیت می کند و در گروه دیگر این فعالیت های مغزی پتانسیل لازم برای اجرای هدفمند فعالیت های روزمره را ایجاد نمی کنند. این ویژگی علائمی چون بیش حسی، کم حسی، بی قراری و پرخاشگری، عدم دستورپذیری و… را در افراد مبتلا به اوتیسم ایجاد می کند.

مهم ترین علائم اوتیسم

علائم اوتیسم می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد، اما برخی از علائم رایج اوتیسم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• در برابر شنیدن صدای نام خود، واکنشی نشان نمی دهند.
• تماس چشمی برقرار نمی کنند.
• اگر به آنها لبخند  بزنید، لبخند نمی زنند(حرکات چهره را تقلید نمی کنند)
• اگر طعم، بو یا صدای خاصی را دوست نداشته باشند، واکنش های شدید نشان می دهند.
• حرکات تکراری و کلیشه ای، مانند تکان دادن دست، تکان دادن انگشتان یا تکان دادن بدن نشان می دهند.
• عدم  وجود گفتار یا اختلال در گفتار صحیح(عدم تطبیق علائم با لندمارک های سنی)
• بازی های نمادین انجام نمی دهند.
• کلیشه های گفتاری دارند.

توجه به این نکته مهم است که این علائم می توانند در درجات مختلف ظاهر شوند و همه افراد مبتلا به اوتیسم همه علائم را ندارند. تشخیص اوتیسم نیاز به ارزیابی جامع توسط یک متخصص واجد شرایط دارد.

طبقه بندی انواع اوتیسم با توجه به علائم

سطوح اوتیسم DSM-5 بیان می کند که سه سطح اوتیسم وجود دارد: سطح 1: نیاز به پشتیبانی فردی که معیارهای سطح 1 را برآورده می کند ممکن است با چالش های اجتماعی روبرو شود که نیاز به حمایت دارد. ممکن است برای آنها دشوار باشد که:

• گفتگو با دیگران را شروع کنند.
• همانطور که دیگران انتظار دارند پاسخ دهند.
• علاقه به گفتگو را حفظ کنند.
• در نتیجه، دوست یابی، به خصوص بدون حمایت مناسب، می تواند برای آن ها سخت باشد.

همچنین فرد ممکن است:

• احساس نیاز به پیروی از الگوهای رفتاری سفت و سخت(کلیشه ای) داشته باشد.
• با تغییر شرایط، مانند یک محیط جدید، احساس ناراحتی کند.
• برای سازماندهی و برنامه ریزی نیاز به کمک دارند.

سطح 2: نیاز به حمایت قابل توجه افرادی که معیارهای سطح 2 را دارند، نسبت به افراد دارای اوتیسم سطح 1 به حمایت بیشتری نیاز دارند. چالش‌های اجتماعی می‌تواند برقراری یک مکالمه را بسیار دشوار کند. حتی با حمایت، فرد ممکن است برای برقراری ارتباط منسجم مشکل پیدا کند، و احتمال بیشتری دارد که به شیوه‌هایی پاسخ دهند که افراد عصبی، غافلگیرکننده یا نامناسب می‌دانند. فرد ممکن است:

• با جملات کوتاه صحبت کند.
• فقط در مورد موضوعات بسیار خاص بحث کند.
• در درک یا استفاده از ارتباطات غیرکلامی از جمله حالت چهره مشکل دارند.

افراد مبتلا به اوتیسم سطح 2 نیز ممکن است به دلیل چالش‌های مقابله با تغییرات، عملکرد روزانه را با مشکل مواجه کنند. مواجهه با تغییر ممکن است باعث شود آنها پریشانی قابل توجهی را تجربه کنند. سطح 3: نیاز به پشتیبانی بسیار قابل توجهی دارد در میان افراد اوتیستیک، افراد دارای اوتیسم سطح 3 به بیشترین حمایت نیاز دارند. استفاده یا درک ارتباط کلامی و غیرکلامی برای آنها بسیار مشکل خواهد بود. فرد ممکن است:

• از تعامل با دیگران اجتناب کند یا آن را محدود کند.
• پیوستن به بازی تخیلی با همسالان را برایشان مشکل است.
• علاقه محدودی به دوستان نشان میدهند.
• در ایجاد دوستی مشکل دارند.

آنها ممکن است:

• در تغییر فعالیت ها یا روال روزانه خود با مشکل شدید روبرو شوند.
• از الگوهای رفتاری تکراری، مانند چرخاندن اشیا، تا حدی پیروی کند که بر توانایی آنها برای عملکرد تأثیر بگذارد.
• اگر در موقعیتی نیاز دارد تمرکز یا وظیفه خود را تغییر دهند، سطح بالایی از پریشانی و آشفتگی را تجربه می کند.

تشخیص اوتیسم

تشخیص اوتیسم می تواند چالش برانگیز باشد زیرا یک اختلال طیفی است و هر کودک می تواند علائمی را نشان دهد که با دیگری متفاوت باشد. ویژگی های یک اختلال طیف می تواند بین افراد متفاوت باشد، برخی از آنها دارای اوتیسم با عملکرد بالا هستند در حالی که برخی دیگر به حمایت زیادی نیاز دارند. در برخی افراد، تشخیص ویژگی های اوتیسم ممکن است دشوار باشد. تشخیص زودهنگام برای حمایت از افراد اوتیستیک و ایجاد کیفیت بالای زندگی برای آنها ضروری است. در کودکان، بارزترین علائم اوتیسم معمولاً تا سن 2 سالگی قابل تشخیص است، اگرچه ممکن است در هر سنی ظاهر شود. تشخیص کودک اوتیستیک شامل دو مرحله است: معاینات رشدی: همه کودکان باید با افزایش سن در هر معاینه، غربالگری رشدی معمول را دریافت کنند. پزشک معمولاً در سنین 18 و 24 ماهگی کودک را از نظر علائم اوتیسم ارزیابی می کند. آنها همچنین در مورد رفتار، رشد و سابقه پزشکی خانوادگی کودک با والدین یا مراقب اصلی مصاحبه خواهند کرد. ارزیابی مکمل: اگر پزشک معتقد باشد که ممکن است یک کودک اوتیستیک باشد، به تیمی از متخصصان کودک را ارجاع می دهد تا ارزیابی های بیشتری را انجام دهند. روانپزشکان کودک، کاردرمانگران و آسیب شناسان گفتار زبان احتمالاً مهارت های شناختی و زبانی را ارزیابی خواهند کرد. همچنین ممکن است برای رد سایر شرایط آزمایشات بیشتری لازم باشد. در کودکان بزرگتر، ممکن است معلمان، مراقبان، والدین یا دیگرانی که با کودک در تعامل هستند، متوجه علائم اوتیسم شوند. سپس یک پزشک می تواند ارزیابی انجام دهد.

علل اوتیسم

علت دقیق اوتیسم ناشناخته است، اما اکثر محققان بر این باورند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌تواند عامل این بیماری باشد. عوامل ژنتیکی شامل جهش یا تغییرات در ژن‌های خاصی است که برای رشد طبیعی مغز ضروری است، در حالی که عوامل محیطی شامل قرار گرفتن در معرض سموم، عفونت‌ها و عوارض دوران بارداری یا زایمان است. هیچ دلیل واحدی برای اوتیسم وجود ندارد و احتمالاً ترکیبات مختلفی از عوامل ژنتیکی و محیطی می تواند در ایجاد این بیماری در افراد مختلف نقش داشته باشد.

عوامل خطرساز

هیچ علت مشخصی برای اختلال طیف اوتیسم (ASD) وجود ندارد، بلکه چندین عامل خطر وجود دارد که شناسایی شده اند، از جمله:

1. ژنتیک: تحقیقات نشان داده است که ASD یک جزء ژنتیکی دارد. اگر یکی از اعضای خانواده مبتلا به ASD باشد، احتمال ابتلای کودک به آن افزایش می یابد.
2. عوامل قبل از تولد: عوامل محیطی در دوران بارداری، مانند قرار گرفتن در معرض سموم یا عفونت های خاص، ممکن است احتمال ابتلای کودک به ASD را افزایش دهد.
3. سن والدین: مطالعات نشان داده است که کودکانی که از والدین بزرگتر از 35 سال به دنیا می آیند ممکن است در معرض خطر ابتلا به ASD باشند.
4. جنسیت: پسران بیشتر از دختران به ASD مبتلا می شوند.
5. تولد نارس یا وزن کم: کودکانی که نارس یا با وزن کم هنگام تولد به دنیا می آیند ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به ASD باشند.
6. بیماری های عصبی: کودکانی که سایر بیماری های عصبی مانند صرع یا ناتوانی ذهنی دارند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به ASD باشند.
7. عوامل محیطی: پیشنهاد شده است که قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا سموم خاص ممکن است خطر ابتلا به ASD را افزایش دهد، اما تحقیقات بیشتری برای تایید این موضوع مورد نیاز است.

انواع  روش ها و تکنیک های درمان اوتیسم

انواع مختلفی از روش ها درمانب برای اوتیسم وجود دارد. این درمان ها به طور کلی می توانند به دسته های زیر تقسیم شوند، اگرچه برخی از درمان ها بیش از یک رویکرد را شامل می شوند:

• رفتاری
• رشدی
• آموزشی
• اجتماعی-روابطی
• فارماکولوژیک(دارویی)
• روانشناسی
• مکمل و جایگزین
• رویکردهای رفتاری

رویکردهای رفتاری با القای آنچه قبل و بعد از رفتار اتفاق می افتد، بر تغییر رفتارها تمرکز می کنند. رویکردهای رفتاری بیشترین شواهد را برای درمان علائم ASD دارند. آنها به طور گسترده ای در بین مربیان و متخصصان مراقبت های بهداشتی پذیرفته شده اند و در بسیاری از مدارس و کلینیک های درمانی استفاده می شوند. یک درمان رفتاری قابل توجه برای افراد مبتلا به ASD، آنالیز رفتار کاربردی (ABA) نامیده می شود. ABA رفتارهای مطلوب را تشویق می کند و از رفتارهای نامطلوب برای بهبود مهارت های مختلف جلوگیری می کند. پیشرفت ردیابی و اندازه گیری می شود. دو سبک آموزشی ABA عبارتند از: آموزش آزمایشی گسسته (DTT) و آموزش پاسخ محوری (PRT). DTT از دستورالعمل های گام به گام برای آموزش رفتار یا پاسخ دلخواه استفاده می کند. درس ها به ساده ترین بخش های خود تقسیم می شوند و پاسخ ها و رفتارهای مورد نظر پاداش می گیرند. پاسخ ها و رفتارهای نامطلوب نادیده گرفته می شود. PRT در یک محیط طبیعی به جای محیط کلینیک انجام می شود. هدف PRT بهبود چند “مهارت محوری” است که به فرد کمک می کند بسیاری از مهارت های دیگر را بیاموزد. یکی از نمونه های یک مهارت محوری، شروع ارتباط با دیگران است. رویکردهای توسعه رشدی رویکردهای رشدی بر بهبود مهارت‌های رشدی خاص، مانند مهارت‌های زبانی یا مهارت‌های فیزیکی، یا طیف وسیع‌تری از توانایی‌های رشدی به هم پیوسته تمرکز دارند. رویکردهای رشدی اغلب با رویکردهای رفتاری ترکیب می شوند. رایج ترین درمان رشدی برای افراد مبتلا به ASD، گفتار درمانی است. گفتار درمانی به بهبود درک و استفاده فرد از گفتار و زبان کمک می کند. برخی از افراد مبتلا به ASD به صورت کلامی ارتباط برقرار می کنند. دیگران ممکن است از طریق استفاده از علائم، حرکات، تصاویر یا یک دستگاه ارتباط الکترونیکی ارتباط برقرار کنند. کاردرمانی مهارت هایی را آموزش می دهد که به فرد کمک می کند تا حد امکان مستقل زندگی کند. مهارت های شناختی شامل درک چراها و چگونگی ها که به بهبود درک کودک از محیط اطراف و ارتباط با دیگران کمک می کند تا استقلال در انجام فعالیت های روزمره. درمان یکپارچگی حسی برای کمک به بهبود پاسخ‌ها به ورودی‌های حسی که ممکن است محدودکننده یا طاقت‌فرسا باشند. فیزیوتراپی می تواند به بهبود مهارت های فیزیکی مانند حرکات ظریف انگشتان یا حرکات بزرگتر تنه و بدن کمک کند. مدل دنور شروع اولیه (ESDM) یک رویکرد توسعه ای گسترده بر اساس اصول تحلیل رفتار کاربردی است. برای کودکان 12 تا 48 ماهه استفاده می شود. والدین و درمانگران از بازی، تبادلات اجتماعی و توجه مشترک در محیط های طبیعی برای بهبود مهارت های زبانی، اجتماعی و یادگیری استفاده می کنند. رویکردهای آموزشی درمان های آموزشی در یک محیط کلاس درس داده می شود. یکی از انواع رویکردهای آموزشی، رویکرد درمان و آموزش کودکان اوتیستیک و معلولان ارتباطی مرتبط (TEACCH) است. TEACCH بر این ایده استوار است که افراد مبتلا به اوتیسم در تطابق و یادگیری بصری پیشرفت می کنند. این به معلمان راه هایی برای تنظیم ساختار کلاس و بهبود نتایج تحصیلی و سایر نتایج ارائه می دهد. به عنوان مثال، روال های روزانه را می توان نوشت یا ترسیم کرد و در دید واضح قرار داد. مرزها را می توان در اطراف ایستگاه های یادگیری تنظیم کرد. دستورالعمل های شفاهی را می توان با دستورالعمل های بصری یا نمایش های فیزیکی تعریف کرد. رویکردهای روابط اجتماعی درمان‌های روابط اجتماعی بر بهبود مهارت‌های اجتماعی و ایجاد پیوندهای عاطفی تمرکز دارند. برخی از رویکردهای اجتماعی-روابطی شامل والدین یا مربیان همسالان است. مدل رشدی، تفاوت‌های فردی، مبتنی بر رابطه (که به آن «زمان طبقه» نیز گفته می‌شود) والدین و درمانگران را تشویق می‌کند تا از علایق فرد برای گسترش فرصت‌های ارتباطی پیروی کنند. مدل مداخله توسعه روابط (RDI) شامل فعالیت هایی است که انگیزه، علاقه و توانایی برای مشارکت در تعاملات اجتماعی مشترک را افزایش می دهد. داستان‌های اجتماعی توضیحات ساده‌ای از آنچه در یک موقعیت اجتماعی باید انتظار داشت ارائه می‌کنند. گروه‌های مهارت‌های اجتماعی فرصت‌هایی را برای افراد مبتلا به ASD فراهم می‌کنند تا مهارت‌های اجتماعی را در یک محیط ساختاریافته تمرین کنند. رویکردهای دارویی هیچ دارویی برای درمان علائم اصلی ASD وجود ندارد. برخی از داروها علائم همزمانی را که می‌توانند به عملکرد بهتر افراد مبتلا به ASD کمک کنند، درمان می‌کنند. برای مثال، دارو ممکن است به مدیریت سطوح بالای انرژی، ناتوانی در تمرکز، یا رفتار آسیب‌رسان به خود، مانند ضربه زدن به سر یا گاز گرفتن دست کمک کند. دارو همچنین می تواند به مدیریت شرایط روانی همزمان مانند اضطراب یا افسردگی، علاوه بر شرایط پزشکی مانند تشنج، مشکلات خواب، معده یا سایر مشکلات گوارشی کمک کند. هنگام در نظر گرفتن استفاده از دارو، مهم است که با پزشکی که در درمان افراد مبتلا به ASD تجربه دارد، کار کنید. این برای هر دو گروه داروهای ریپیشن و داروهای بدون نسخه صدق می کند. افراد، خانواده ها و پزشکان باید برای نظارت بر پیشرفت و واکنش ها با یکدیگر همکاری کنند تا مطمئن شوند که عوارض جانبی منفی دارو بر فواید آن بیشتر نیست. رویکردهای روانشناختی رویکردهای روانشناختی می تواند به افراد مبتلا به ASD کمک کند تا با اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات سلامت روان کنار بیایند. درمان شناختی رفتاری (CBT) یکی از رویکردهای روانشناختی است که بر یادگیری ارتباطات بین افکار، احساسات و رفتارها تمرکز دارد. در طول CBT، یک درمانگر و فرد با هم کار می کنند تا اهداف را شناسایی کنند و سپس نحوه تفکر فرد در مورد یک موقعیت را تغییر دهند تا نحوه واکنش آنها به موقعیت را تغییر دهند. درمان های مکمل و جایگزین برخی از افراد و والدین از درمان هایی استفاده می کنند که در هیچ یک از دسته های دیگر قرار نمی گیرند. این درمان ها به عنوان درمان های مکمل و جایگزین شناخته می شوند. درمان های مکمل و جایگزین اغلب برای تکمیل رویکردهای سنتی تر استفاده می شود. آنها ممکن است شامل رژیم های غذایی خاص، مکمل های گیاهی، مراقبت های کایروپراکتیک، حیوان درمانی، هنر درمانی، تمرکز حواس یا درمان های آرامش بخش باشند. افراد و خانواده ها باید همیشه قبل از شروع یک درمان مکمل و جایگزین با پزشک خود صحبت کنند. سخن پایانی کودکان مبتلا به اوتیسم معمولا با طیفی از علائم مواجه اند که اختلالاتی را در آموزش و یادگیری، برقراری ارتباط، درک قوانین اجتماعی و… ایجاد می کند. تشخیص بهنگام و صحیح، دریافت پروتکل صحیح درمانی و از همه مهم تر نظم و پیگیری والدین در طی مسیر درمان و توانبخشی می تواند استقلال و توانمندی را برای آینده فرزندانمان به ارمغان بیاورد. منابع: cds , medicalnewstoday